'Nhà đầu tư chưa bán cổ phiếu thưởng, không thể coi có thu nhập và phải nộp thuế'

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến dự thảo nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của nghị định 126 hướng dẫn thi hành Luật Quản lý thuế, trong đó đề xuất thuế thu nhập cá nhân sẽ được khấu trừ, kê khai và nộp ngay khi cá nhân nhận cổ tức, thưởng bằng chứng khoán.

Tuy nhiên, đề xuất này ngay khi đưa ra đã vấp phải phản ứng trái chiều. Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) vừa có văn bản góp ý dự thảo nêu trên, trong đó đưa ra nhiều luận chứng đáng chú ý để phản biện lại đề xuất từ Bộ Tài chính.

Nên thu thuế khi nhà đầu tư có lãi

Theo lãnh đạo VAFI, việc phân phối cổ phiếu thưởng cho nhà đầu tư - thực chất là sử dụng lợi nhuận sau thuế hoặc các quỹ doanh nghiệp để chia cho cổ đông - là thông lệ phổ biến trên thế giới.

Việc chia cổ phiếu thưởng tại một thời điểm nhất định không làm tăng vốn chủ sở hữu doanh nghiệp, đồng nghĩa với việc không làm vốn doanh nghiệp tăng thêm và cũng không thay đổi tỷ lệ sở hữu cổ phần của mỗi cổ đông trong doanh nghiệp.

Đáng lưu ý, việc mua và nắm giữ cổ phiếu thưởng không đảm bảo có lãi. Giá cổ phiếu có thể biến động bất lợi do nhiều yếu tố như thị trường chung sụt giảm, kinh tế vĩ mô khó khăn, hoạt động kinh doanh thua lỗ, lợi nhuận giảm, doanh nghiệp bị truy thu thuế hoặc phải cạnh tranh khốc liệt trong ngành...

"Vì vậy, các quốc gia trên thế giới đều quy định chỉ thu thuế thu nhập khi đầu tư cổ phiếu thưởng có lãi, và thời điểm tính thuế là khi nhà đầu tư bán cổ phiếu thưởng", lãnh đạo VAFI nhấn mạnh.

VAFI cũng dẫn thông lệ, thuế cổ phiếu thưởng được xác định theo cơ chế "capital gain tax" (thuế trên phần chênh lệch vốn), tức lấy giá bán bình quân trừ giá mua bình quân rồi nhân với thuế suất.

Mức thuế suất này cần dựa trên trình độ phát triển của thị trường chứng khoán, số lượng cổ phần nắm giữ, mức giảm trừ gia cảnh và thu nhập từ tiền lương...

Tuy nhiên, việc xác định thuế suất rất phức tạp. Nhiều thị trường nhỏ hoặc đang phát triển như Việt Nam hiện không áp dụng "capital gain tax", theo VAFI.

Doanh nghiệp không thể "chạy theo" thu thuế hộ

Nhìn chung, bản chất của thuế thu nhập cá nhân theo thông lệ thế giới và Việt Nam là chỉ đánh thuế khi hoạt động kinh doanh có lãi hoặc phát sinh thu nhập. Việc mua cổ phiếu thưởng chỉ nên bị đánh thuế khi nhà đầu tư bán và có lãi, theo VAFI.

Hiện nay, các sở giao dịch, đơn vị lưu ký và công ty chứng khoán đều dễ dàng tính được số lượng cổ phiếu thưởng và giá vốn, không gặp khó khăn trong việc xác định nhà đầu tư bán lãi hay lỗ.

Do đó, lãnh đạo VAFI nhấn mạnh, cá nhân nắm giữ cổ phiếu thưởng nhưng chưa bán không thể coi là đã có thu nhập, và càng không thể trở thành đối tượng nộp thuế thu nhập cá nhân.

Ngoài ra, công ty phát hành cổ phiếu thưởng cũng không thể thực hiện chức năng nộp thuế thay cho nhà đầu tư.

Theo Luật Doanh nghiệp, họ không có trách nhiệm nộp khoản thuế này. Giả sử doanh nghiệp nộp thay, họ phải dùng tiền công ty để trả hộ, sau đó nhà đầu tư phải hoàn lại tiền.

Với các công ty niêm yết có hàng vạn cổ đông, bao gồm cả cổ đông nước ngoài, rất khó đảm bảo toàn bộ cổ đông sẽ chuyển lại tiền.

Vì vậy, thời điểm đánh thuế cổ phiếu thưởng hợp lý nhất là khi nhà đầu tư bán cổ phiếu, theo VAFI.

Về lâu dài, tổ chức này kiến nghị Bộ Tài chính nên xem xét áp dụng cơ chế "capital gain tax" đối với thuế giao dịch chứng khoán, nhằm khắc phục tình trạng nhà đầu tư kinh doanh thua lỗ nhưng vẫn phải nộp thuế.